Dieptepunt
De NAVO top van deze week wordt alom gezien als een groot succes, en een 'historische bijeenkomst'. Historisch was het zeker, maar dan als dieptepunt. Vrijwel alle landen waren opzichtig bezig om Trump zijn zin te geven. Rutte lag twee dagen op zijn knieën voor de autocraat uit het Witte Huis. Trump werd gesmeekt om uit te spreken dat hij achter het befaamde artikel 5 van het Noord-Atlantisch Verdrag staat - wat hij halfhartig deed.
Datzelfde verdrag zegt in het veel minder bekende artikel 1 dat de bondgenoten zich verbinden om internationale geschillen met vreedzame middelen te beslechten. En in de aanhef van het verdrag staat:
"Zij hebben de vaste wil de vrijheid, het gemeenschappelijk erfgoed en de beschaving van hun bevolking, welke zijn gegrondvest op de beginselen van democratie, persoonlijke vrijheid en rechtsorde te beschermen".
De realiteit is heel anders. De regering van de grootste bondgenoot laat sinds een paar maanden zien lak te hebben aan deze beginselen, zoals regeringen in Oost-Europa dat al eerder demonstreerden. Instituties worden op een breed front aangevallen: universiteiten, media, rechters, advocatenkantoren. Mensen worden van overheidswege bedreigd op grond van hun politieke standpunten. Er vinden razzia's plaats op immigranten die al vele jaren in de VS wonen. Rechten van LHBTI'ers worden teruggedraaid. En op internationaal vlak zien we naakte agressie: een aanval op Iran die in flagrante tegenspraak is met het internationaal recht, en nauwelijks verholen steun voor de etnische zuivering in Gaza.
Tijdens de NAVO top was er geen kritiek te horen. Trump kreeg ruim baan om de loftrompet te steken over zijn actie in Iran, en Rutte prees hem zelfs voor deze "beslissende actie, die echt uitzonderlijk was en iets wat niemand anders durfde te doen. Het maakt ons allemaal veiliger.”
Dus dit is het bondgenootschap dat opkomt voor "de beginselen van democratie, persoonlijke vrijheid en rechtsorde" die in de aanhef van het Noord-Atlantisch Verdrag genoemd worden ?
Over de situatie in Gaza volharden de westerse regeringen hun stilzwijgen. Volgens een onderzoek in opdracht van EU buitenlandcoördinator Kallas worden mensenrechten geschonden door Israël. Het officiële commentaar van de Europese ministers van Buitenlandse Zaken? "We nemen er nota van". De Duitse minister was zeer duidelijk: geen sancties, want "Israël is een democratische rechtsstaat. We hebben het handelsverdrag juist nu nodig." Men blijft geloven in een dialoog die nog nooit iets heeft opgeleverd.
Tot zo ver de leiders van de westerse wereld. Retoriek die daden toedekt die recht tegen het fundament van onze samenlevingen en onze bondgenootschappen ingaan.
Defensie-uitgaven
Intussen wordt de verhoging van de defensie-uitgaven met 150% gerechtvaardigd met opgepompte woorden over de dreiging die van Rusland zou uitgaan. Rutte beweerde tijdens de NAVO top dat Rusland 4 maal sneller granaten produceert dan het westen. In een factcheck door het AD werden geen feiten gevonden om deze bewering te onderbouwen. De conclusie was: "De uitspraak van Rutte lijkt daarom vooral gebruikt, omdat hij goed uitkomt voor zijn boodschap: Europa moet meer gaan investeren in wapens".
De Europese NAVO lidstaten geven nú al drie maal zo veel uit aan defensie als Rusland. Ook als je rekening houdt met verschillen in koopkracht zou dat meer dan genoeg moeten zijn. (Rusland is gedwongen steeds hogere salarissen te betalen aan militairen, zodat het argument dat alles relatief goedkoper is in Rusland niet zonder meer opgaat. Dat geldt ook voor high-tech spullen die geïmporteerd moeten worden). Je kunt er ook anders naar kijken: Het BBP (bruto binnenlands product) van Rusland is 1,8 biljoen dollar - dat is vergelijkbaar met het BBP van de Benelux! Het BBP van de EU is 17 biljoen dollar. De economie van Rusland is dus bijna 10 maal zo klein als die van de EU - Rusland is niet bepaald een economische reus. Rusland geeft 6 tot 8 procent van het BBP uit aan defensie, de Europese NAVO landen 2 procent - van een tien maal groter BBP. En dat zou dan niet genoeg zijn?
Historisch gezien is 5% van het BBP voor defensie extreem hoog. Gedurende een groot deel van de Koude Oorlog zat Nederland op 3% of minder; alleen in de jaren '50 was het korte tijd 4%. Een interessant gegeven is dat de Sovjet Unie 18 à 20 procent van het BBP uitgaf aan defensie. Dat zet de huidige dreiging wel in perspectief.
Er is ook geen onderbouwing voor de 5% norm. Het is het percentage waar Donald Trump mee kwam, en dat onder zijn dreigementen fluks is overgenomen door de NAVO. Waaraan het besteed gaat worden is onduidelijk. Kopen, kopen, kopen is het devies - alles staat op de verlanglijst. De wapenindustrie is spekkoper. Hoe het dan kan dat die 2% van het BBP zo verschrikkelijk tekort zou schieten wordt niet geanalyseerd. Waar geven we dat dan aan uit, als het allemaal niks voorstelt? Eén factor is de inefficiënte manier van besteden door gebrek aan samenwerking. Minstens zo belangrijk is waarschijnlijk dat Europa zich als loopjongen van de VS gedraagt. De Britse onderzoeker Khem Rogaly zegt: "Als je kijkt naar Europa’s daden, zie je dat Europese landen hun strategie helemaal niet veranderen. Ze zetten hun relatie met de VS gewoon voort, ze besluiten alleen om meer te betalen om binnen de Amerikaanse invloedssfeer te mogen blijven". Europa neemt Amerikaanse strategische prioriteiten over (strijd met China en Iran), in plaats van zich te concentreren op eigen prioriteiten zoals regionale veiligheid, klimaatbeleid en het welzijn van de eigen bevolking. Ook investeren Groot Brittannië en Frankrijk veel geld in militaire aanwezigheid buiten Europa, deels vanuit oude koloniale reflexen, en deels ten dienste van Amerikaanse belangen.
Afschrikking
Centraal in de argumentatie staat het woord afschrikking. "We moeten een geloofwaardige afschrikking hanteren". Ik vind het holle terminologie, symbool voor verstarring. We verschansen ons achter blikkerend staal. Hoe lang houdt het? Tot er weer nieuwe wapentechnologieën komen, de politieke machtsbalans verschuift, en er weer een oorlog uitbreekt. Daarom is het naakte imperialisme van Trump en Israël zo bedreigend: het is een terugkeer naar de 19e eeuw waarin het vanzelfsprekend was dat het recht van de sterkste gold. De militarisering waar nu voor is getekend, opent een doos van Pandora: een hausse aan AI systemen, snelle raketten en automatische drones gaat over ons uitgestort worden. En laten we wel wezen: de NAVO en Israël zijn hierin niet volgend maar leidend. Niemand kan garanderen dat deze systemen niet offensief gebruikt gaan worden, door regeringen die net zo weinig scrupules hebben als de regering Trump. En andere landen zullen niet op hun handen gaan zitten, en zullen meegaan in de wapenwedloop. Oekraïne is het testgebied voor snelle veranderingen in de wijze van oorlogvoering. Drones beheersen niet alleen de loopgraven, maar ook de straten. Oorlog is definitief doorgedrongen tot steden en dorpen. Aanvallen ver van de frontlinie zijn realiteit. Wordt dat het gezicht van het volgende conflict?
In plaats van alles op alles te zetten voor het beslechten van internationale geschillen met vreedzame middelen, zoals artikel 1 van het Noord-Atlantisch Verdrag eist, kiest men voor een wapenwedloop.
En intussen zijn de westerse regeringen niet in staat, en feitelijk niet bereid, om te handelen tegen wat de bijl legt aan de wortels van onze samenlevingen: de schending van mensenrechten, en de klimaatverandering. Men kiest de vlucht naar voren: de vijand wordt buiten ons gelokaliseerd, in plaats van de vijand binnenin te zien, nl. de krachten die democratie, persoonlijke vrijheid en rechtsorde onderuit halen. Als heulen met Trump de strategie is de komende jaren, laat die hele NAVO dan maar zitten - die vernietigt meer dan je lief is.
Weerstand tegen een 'vijand' komt niet uit de loop van een tank, maar uit innerlijke overtuiging. Pal staan voor mensen - dat is het grote Europese project sinds de Verlichting. Als we dat verliezen, waar vechten we dan nog voor?